Zijn vrouwen de verliezers als het gaat om ongelijke toegang tot gezondheidszorg?

Ter ere van Internationale Vrouwendag op 8 maart richten we ons op de toegang tot gezondheidszorg voor deze bevolkingsgroep, die soms nog steeds ondergeschikt is. Vrouwen hebben een langere levensverwachting dan mannen. Gemiddeld leven ze tussen de 2 en 4 jaar langer. Niettemin worden ze vaker blootgesteld aan het risico van vroegtijdig overlijden. Hoe kunnen we dat verklaren?

Zwangerschap en bevalling, bepalende factoren voor de gezondheid van vrouwen

Tijdens een zwangerschap en gedurende hun hele leven hebben vrouwen meer medische begeleiding nodig dan mannen. In ontwikkelingslanden vormt die begeleiding echter een belangrijke uitdaging. De toegang tot gezondheidszorg is daar namelijk veel beperkter dan in ontwikkelde regio’s. Verloskundige zorg is daarop geen uitzondering.

Een onderzoek van de WHO heeft aangetoond dat in 90% van deze landen er minder dan 4 vroedvrouwen per 1000 patiënten zijn. Dat is veel te weinig om kwalitatieve zorg te garanderen. Naast het gebrek aan personeel is de afstand tussen de bevolking en gezondheidscentra een ander probleem. Zo moet een vrouw wiens water is gebroken soms 2 kilometer stappen voordat ze het dichtstbijzijnde gezondheidscentrum in de regio bereikt. Deze situatie kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid van de moeder en haar baby.

De ongelijke toegang tot zorg is in de regio Sub-Saharaans Afrika nog groter in het nadeel van vrouwen. Het risico op overlijden tijdens de bevalling is 50 keer hoger dan in ontwikkelde landen. Dat betekent dat één vrouw op de 76 sterft tijdens de bevalling. Nog verontrustender is dat elke dag naar schatting 830 vrouwen wereldwijd sterven aan vermijdbare oorzaken gerelateerd aan zwangerschap en bevalling.

Om deze problemen aan te pakken, is het essentieel om een betere infrastructuur en de nodige apparatuur te garanderen zodat patiënten de juiste zorgverlening kunnen krijgen. Versterking van het gezondheidsbeleid, met name voor verloskundige diensten en kraamafdelingen, is ook noodzakelijk. Zonder deze verbeteringen bestaat het risico dat de ongelijkheden de komende jaren nog verder zullen toenemen.

Niet-overdraagbare ziekten, een grote uitdaging

Een ander belangrijk aspect in de toegang tot gezondheidszorg voor vrouwen betreft niet-overdraagbare ziekten. Die worden ook wel chronische ziekten genoemd en worden door de WHO gedefinieerd als het resultaat van een “combinatie van genetische, fysiologische, omgevings- en gedragsfactoren”. Dat soort ziekten omvat diabetes, chronische luchtwegaandoeningen, kanker, hart- en vaatziekten en nog veel meer.

Niet-overdraagbare ziekten zijn vandaag nog steeds de belangrijkste doodsoorzaak ter wereld. Elk jaar sterven bijna 18,9 miljoen vrouwen aan niet-overdraagbare ziekten. Hart- en vaatziekten blijven de dodelijkste ziekten bij vrouwen. Dat komt omdat onderzoek lange tijd gericht was op mannen. Aangezien deze ziekten zich anders kunnen manifesteren bij mannen dan bij vrouwen, komt het voor dat ze bij vrouwelijke patiënten onopgemerkt blijven, wat soms tot complicaties of zelfs de dood kan leiden. Bovendien zijn er een aantal specifieke risicofactoren voor vrouwen, zoals pre-eclampsie, zwangerschapsdiabetes of menopauze, die hen nog kwetsbaarder maken. Tot slot hebben vrouwen in bepaalde regio’s minder toegang tot gezondheidszorg dan mannen door culturele, religieuze, sociale of politieke factoren. Hierdoor krijgen ze geen medische follow-up en worden ze blootgesteld aan een groter risico op vroegtijdig overlijden.

Het gebrek aan toegang tot economische middelen

In ontwikkelingslanden zijn de loonverschillen tussen mannen en vrouwen vaak groter dan elders in de wereld. Dat wordt verklaard door bepaalde sociaal-culturele tradities die de emancipatie en opleiding van jongens bevorderen ten koste van meisjes. Als gevolg daarvan  worden vrouwen vaak naar een inferieure positie geduwd. Omdat ze niet kunnen lezen of werken, zijn ze niet in staat om in hun behoeften te voorzien, inclusief medische zorg.

Die situatie kan verergeren door de klimaatverandering, die ingrijpende veranderingen kan veroorzaken in delen van de wereld die al te maken hebben met moeilijke klimatologische omstandigheden. Een toename van infectieziekten zoals malaria, chikungunya en de ziekte van Lyme is een mogelijk gevolg. Vrouwen, met name zwangere vrouwen, lopen een groter risico op complicaties door deze ziekten.

Naast de toename van infectieziekten worden er de komende jaren veel migratiebewegingen verwacht. Volgens de Wereldbank zullen er tegen 2050 naar verwachting meer dan 216 miljoen mensen migreren. Wat is het effect daarvan op de gezondheid van vrouwen? We hebben gezien dat vrouwen zich reeds in een verzwakte positie bevinden door het gebrek aan toegang tot economische middelen. Dat kan ervoor zorgen dat ze niet in staat zijn om hun regio te ontvluchten, waardoor ze in extreme weersomstandigheden zullen leven. Ook voor zij die erin slagen om te vluchten, blijft de situatie echter onzeker. Zoals voor alle migranten is gezondheidszorg vrijwel onbereikbaar, inclusief verloskundige zorg. En ook tijdens de migratie  lopen jonge meisjes en vrouwen een verhoogd risico door gevaren zoals mensenhandel, fysiek en seksueel geweld.

Wat is de toekomst van de gezondheid van vrouwen?

We constateren dat het voor vrouwen uit bepaalde regio’s, met name in ontwikkelingslanden, nog steeds moeilijker is om toegang te krijgen tot essentiële gezondheidszorg. Dat blijkt vooral problematisch te zijn tijdens de zwangerschap en bevalling. We zien ook dat vrouwen kwetsbaarder zijn voor economische, sociaal-culturele en politieke omstandigheden. Desalniettemin is het belangrijk te benadrukken dat er op dat vlak al aanzienlijke vooruitgang is geboekt.

Sinds 2000 is het aantal moedersterfgevallen wereldwijd met bijna een derde afgenomen. Ook is de wereldwijde levensverwachting gestegen: van 66,5 jaar in 2000 tot 72 jaar in 2016. Deze evoluties zijn zeer positief en laten een significante verbetering zien in de toegankelijkheid en effectiviteit van gezondheidszorg. Er is echter nog steeds een lange weg te gaan voordat er sprake is van een universele zorgdekking. Bovendien vragen nieuwe uitdagingen, zoals de klimaatverandering, extra aandacht. Het is echter onmiskenbaar dat ontwikkelingssamenwerking, versterkte gezondheidsbeleidsmaatregelen en gezondheidseducatie voor vrouwen al grote veranderingen kunnen teweegbrengen.

Maandag 11 maart 2024